“Keşke günümüzde de Dreyfus Davası’ndaki Émile Zola misali bir yiğitlik gösterebilen
entelektüeller olsaydı! Ne güzel olurdu; alnını secdeye koyan insanlardan birkaçı, binlerce ailenin
yüreğini sızlatan, vazifesini yaptığı için gadre uğrayan insanlara karşı 'yeter artık' diyebilseydi; dilsiz
şeytanlık durumuna düşmeseydi, keşke!”
Bu içten sitem, Fethullah Gülen Hocaefendi’nin 2016 sonrası hukuksuzluklar karşısında dile
getirdiği bir bamtelinde yankılanır. Binlerce masumun haksız yere damgalandığı bir dönemde,
Hoca Efendi’in bu yakarışı, entelektüelin sessizliğinin oluşturduğu boşluğu haykırır. Zola’nın
1898’de “J’Accuse…!” (Suçluyorum!) manifestosuyla Fransa’yı sarsan cesareti gibi, bugün de bir
sesin zulmü ifşa etmesi, vicdanları uyandırması beklenmektedir.
Dreyfus Davası’nda sahte delillerle suçlanan bir subayın sürgüne gönderilmesi, tıpkı günümüzün
iftira kampanyaları gibi, iktidarın karanlık yüzünü açığa çıkarır. Hoca Efendi’in özlemi budur:
Entelektüel, salt bilgi biriktiren değil, hakikati medenî cesaretle haykıran bir vicdan olmalıdır. Zira
entelektüel, fildişi kulelerde değil, ateş hattında doğar; adaletin bekçisi, değişimin öncüsüdür.
Tarih boyunca entelektüel, toplumların vicdanı olmuştur. Genel anlamıyla o, zihni faaliyetlerle
uğraşan, bilgiye değer veren, toplumun meseleleri derinlemesine düşünen bireydir. Ancak bu
tanım, salt akademik birikimi değil, eleştirel bir bilinci de kapsar. Edward Said’in “Entelektüel” adlı
eserinde belirttiği gibi, entelektüel “statükoya karşı bağımsız bir duruş sergileyen, adaletsizlikleri
sorgulayan ve değişim için çaba gösteren kişidir”. Said’e göre entelektüel, iktidarın dışında kalan
“sürgün edilmiş ses”tir; bu sürgün, hem fiziksel hem de mecazîdir. Gerçeği savunurken
yalnızlaşmayı göze alır.
Şerif Mardin de entelektüelleri “toplumun değişim süreçlerinin ana aktörleri” olarak tanımlar. Ona
göre, bu kişiler kültürel ve sosyal yapıları analiz eder, bilgiyi yalnız üretmekle kalmaz, onu
dönüştürerek topluma aktarır. Ancak Mardin, bu sınıfın yozlaşma tehlikesine de dikkat çeker:
Politikacılara hizmet eden “entelektüel teknisyenler” gerçeği kirletir, zulmü meşrulaştırır. “Türkiye’de
Din ve Siyaset”’te uyardığı gibi, “Onların ürettikleri şey, ortalama insanın aptallaştırılmasıdır.” Bu
yozlaşma, entelektüeli “dilsiz şeytan”a dönüştürür; sessizlik, suçun ortağı haline gelir.
Fethullah Hoca Efendi’in Entelektüel Anlayışı
Hoca Efendi’in entelektüel tanımı, Batılı düşünürlerin yaklaşımlarına manevi bir derinlik katar. Ona
göre entelektüel, “ele aldığı meseleyi ilim ve hakikat aşkıyla derinlemesine araştıran, tetkik eden,
etraflıca bilen ve elde ettiği bilgiyi medenî cesaretiyle ifade edebilen hakikat yolcusudur”. Bu
anlayış, *Entelektüel ve Diriliş* sohbetlerinde açıkça görülür: Entelektüel, âlimden farklıdır; bilgiyle
yetinmez, onu diriliş için kullanır.
Hoca Efendi, kavramı Kur’ânî bir zemine oturtur. Âl-i İmrân Sûresi’nin 190. ayetinde geçen “ulü’l-
elbâb” ifadesine göre, akıl sahipleri göklerin ve yerin yaratılışında ibret bulur. Bu akıl, hissîlikten ve
önyargıdan arınmıştır; evrenin ruhunu, sesini ve rengini yorumlar. Hoca Efendi bir röportajında
şunu dile getirir: “Bu dünyada, kendi varlığının şuurunda olan, varlığı doğru okuyup yorumlayan,
çağın farkında ve hesaplaşmasını bilen ‘aydın insan’ anlamında entelektüel bulmak güçleşti”. Eğer
akıl ihmal edilmiş, kalp devre dışı bırakılmışsa, hakikat aşkından söz edilemez. Bu bakış,
entelektüeli Zola gibi bir “hakikat suçlayıcısı”na dönüştürür; sessizliği reddeder, zulme karşı “yeter
artık” diyebilme cesaretini temsil eder.
Entelektüelin Özellikleri ve Toplumsal Görevi
Gerçek entelektüel, yüzeysel bilgiyle yetinmez; eleştirel düşünür, sürekli öğrenir ve bağımsız kalır.
Güç karşısında eğilmez, evrensel değerlere dayanır ve insanlığın ortak vicdanını savunur. Hoca
Efendi’e göre bu tavra manevi boyut eklenmelidir: derin tetkik, ilim aşkı ve medenî cesaret.
Entelektüelin vazifesi, orijinal eserler üretmek, bilim, sanat ve edebiyat alanlarında topluma yön
vermektir. Hoca Efendi, “Mantıkî boşluklara meydan vermeden orijinal eserler verebilecek yeterli
insanımız yok” diyerek bu eksikliğe dikkat çeker.
Entelektüel, eleştirel düşünmeyi genç kuşaklara aşılar; dinle bilimi uzlaştırır, toplumsal ıslahın
öncüsü olur. Said’in ifadesiyle, “yol gösterici”dir; iktidarın kör noktalarını aydınlatır. Mardin’in
gözünde, kültürel dönüşümün motorudur. Hoca Efendi ise bu rolü “ihya”ya taşır: entelektüel sınıf
olmadan bir millet dirilemez. Eğitim alanında da belirleyicidir; bilimle sanatı ve maneviyatı
buluşturarak gençleri donatır, tekye–medrese kopukluğunu giderir. Toplumun ahlaki ve politik
rehberi olarak adaletin sesi olur. Aksi hâlde, Mardin’in uyarısındaki gibi “zulüm teknisyenleri”
çoğalır; fikir tembelliği toplumu çürütür.
Geleceğe Dair Bir Vizyon
Hoca Efendi’in entelektüel anlayışı, eğitim, eleştiri, din–bilim uzlaşması ve toplumsal sorumlulukla
örülmüş bir mirastır. Zola’nın yiğitliğini manevi bir vizyona dönüştürür; hakikat yolcularını çağırır.
Hizmet Hareketi’nin bu mirası geleceğe taşıyabilmesi için stratejik bir kültürel dönüşüme ihtiyacı
vardır. Sinema, edebiyat, sanat ve sosyal bilimlere daha fazla yatırım yapmak; gençleri senaryo,
film, roman ve sosyal bilimlerin alanlarında yetiştirmek, küresel algı ve kültürel hegemonyayı
kırmanın anahtarıdır.
Orijinal eserlerle hakikati anlatmak, iftiraları sanatın diliyle çürütmek ve diyalogu güçlendirmek
mümkündür. Hoca Efendi’in işaret ettiği üzere, bu alandaki seminer ve projeler artmalı; gençler
eleştirel akılla beslenmeli, manevî cesaretle kuşanmalıdır. Zola’nın “Suçluyorum!” manifestosu gibi,
bu nesil de eserleriyle hakikati haykırır. Geleceğin dünyasında, bu entelektüel kuşak adaletin
bekçisi, dirilişin öncüsü olacaktır. Hoca Efendi’in sitemi bir duaya dönüşür: Yiğit sesler çıksın,
hakikat yeniden haykırılsın.
Kaynakça
Gülen, Fethullah. “En Büyük Tehlike ve Boykot.” Bamteli Sohbetleri.
Said, Edward W. Entelektüel. Çev. Sabri Gürses. Metis Yayınları, 2003.
Mardin, Şerif. Türkiye’de Din ve Siyaset. İletişim Yayınları, 1993 (3. baskı).
Gülen, Fethullah. “Entelektüel ve Diriliş.” Yaşatma İdeali.
Gülen, Fethullah. “Âl-i İmrân Sûresi, 190. Ayet Tefsiri.” Kur’ân’dan İdrake Yansımalar.
Gülen, Fethullah. “Fethullah Hoca Efendi’le Röportaj.” fgulen.com.
Gülen, Fethullah. “Entelektüel Yetiştirme Üzerine.” Herkul.org.
Zola, Émile. “J’Accuse…!” L’Aurore Gazetesi, 13 Ocak 1898. (Tarihî arşivler için bkz. Gallica.bnf.fr)
